Als mentale belasting leidt tot veiligheidsrisico’s: de vergeten kant van PSA

23 september 2025

In veel organisaties worden psychosociale arbeidsbelasting (PSA) en fysieke veiligheid nog als gescheiden thema’s behandeld. Waar PSA gaat over werkdruk, ongewenst gedrag en stress op de werkvloer, draait fysieke veiligheid om het voorkomen van ongevallen en het naleven van veiligheidsprotocollen. Toch blijkt uit recent literatuuronderzoek van het RIVM dat deze twee domeinen in de praktijk sterker met elkaar verweven zijn dan je misschien op het eerste gezicht zou denken.

Hoe mentale belasting kan leiden tot onveilig gedrag

Uit het onderzoek blijkt namelijk dat PSA-factoren zoals tijdsdruk, emotioneel zwaar werk en ongewenst gedrag van collega’s of leidinggevenden direct samenhangen met gevaarlijk gedrag en ongelukken op het werk. Denk aan medewerkers die onder hoge druk staan en daarom soms bewust stappen uit veiligheidsprotocollen overslaan om hun werk sneller af te krijgen. Daarnaast kunnen stress en emotionele belasting leiden tot vermoeidheid en verminderde alertheid, waardoor risico’s minder goed worden ingeschat.

Ook sociale factoren spelen een rol. Medewerkers durven onveilige situaties soms niet te melden uit angst voor repercussies van collega’s of leidinggevenden. Dat sluit aan bij bevindingen uit Nederlandse onderzoeken, waaruit blijkt dat ongewenst gedrag – zoals pesten, geweld of seksuele intimidatie – een belangrijke oorzaak is van ongevallen op het werk.

Een vicieuze cirkel van belasting en risico

De wisselwerking tussen mentale en fysieke belasting is vaak subtiel, maar heeft grote impact. Onveilige werkomstandigheden kunnen stress veroorzaken, terwijl stress op zijn beurt leidt tot verminderde concentratie en een verhoogde kans op fouten. Denk aan een medewerker die zich continu zorgen maakt over het risico op een incident, of die werkt in een team waar meldingen worden genegeerd. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarin PSA en fysieke risico’s elkaar versterken.

Signalen die wijzen op gecombineerde belasting

Voor leidinggevenden is het belangrijk om alert te zijn op signalen die duiden op deze gecombineerde belasting. Denk bijvoorbeeld aan:

Verminderde alertheid en concentratie
Terugtrekgedrag of vermijding van bepaalde taken
Het uitblijven van meldingen over incidenten of risico’s

Het RIVM benadrukt dat bewustwording bij leidinggevenden en veiligheidsprofessionals essentieel is. Een integrale aanpak is nodig: niet alleen aandacht voor fysieke risico’s, maar ook voor de mentale belasting die eraan ten grondslag ligt.

Steeds meer organisaties kiezen daarom voor een bredere risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E), waarin ook psychosociale factoren worden meegenomen, zoals de wet voorschrijft. Een open meldcultuur en goed getrainde leidinggevenden zijn hierin cruciaal: zij kunnen signalen van mentale belasting herkennen én veilig gedrag stimuleren.

Samen werken aan een veilige werkcultuur

Het versterken van de werkcultuur vraagt om meer dan alleen protocollen. Cultuuronderzoeken, teambegeleiding en gerichte interventies kunnen helpen om spanningen bespreekbaar te maken en samenwerking te verbeteren. HumanCapitalCare kan organisaties hierbij ondersteunen, met expertise op het snijvlak van mentale en fysieke veiligheid. Door mentale belasting te erkennen als veiligheidsrisico, zetten organisaties een cruciale stap richting een gezondere en veiligere werkomgeving.